Truth is available only to those who have the courage
to question whatever they have been taught
(unknown)

Een infectieziekte wordt veroorzaakt door een pathogeen, een micro-organisme, zoals een bacterie, schimmel, afwijkend eiwit (prion) of virus. Het is een ziekte die nadelig is voor de gastheer (mens of dier), als deze infectie nieuw is voor het immuunsysteem en tot zware klachten en zelfs de dood kan leiden. Covid-19 (Corona Virus Disease 2019), is een voorbeeld van een infectieziekte als gevolg van het SARS-CoV-2 virus (SARS COVID 2 virus). Deze infectieziekte heeft geleid heeft tot een pandemie (de coronapandemie), wat weer geleid heeft tot de een economische en maatschappelijke crisis (coronacrisis).

Wanneer de gevolgen van een virusinfectie afwijkend genoeg zijn, tot zware klachten leidt en de infectieziekte zich op wereldschaal snel verspreidt, spreken we van een pandemie. Het lijkt erop dat we hier als mens weinig tegen kunnen doen. Maar een groot voordeel wat wij als mensen hebben, ten opzichte van een pathogeen, is communicatie en samenwerken op basis van data en met behulp van technologie. Een virus kan niet aan een ander virus vertellen hoe je het beste een gastheer kunt besmetten. Daarbij hoeft een enkele verspreiding van een virus nog niet tot een pandemie te leiden. Om een pandemie te voorkomen of in te dammen spelen data en data-infrastructuren een belangrijke rol. Denk aan onderzoek naar vaccins en medicijnen en aan bron- en contactonderzoek. Met de coronacrisis merken we pas hoe slecht we in staat zijn om rijke data te creëren en via een gedeeld informatie- en transactienetwerk te delen. Het slim organiseren van vraag en aanbod is cruciaal bij een pandemie. Er moet nog veel gebeuren willen we voor een volgende pandemie beter voorbereid zijn.

Wij mensen zijn in staat om de reële wereld te representeren door data en deze data te gebruiken voor de productie van informatie en kennisontwikkeling. Een virus heeft deze technologie niet. Het voorkomen of indammen van een volgende pandemie is een belangrijk onderdeel van de organisatie van een duurzame welvaart. Ook voor andere onderdelen van een houdbare welvaart spelen data en het organiseren van vraag en aanbod van data een belangrijke rol. Denk aan data over klimaatverandering, verstedelijking, voedselproductie, vermogens- en schuldenontwikkeling en verdeling, belastingontwijking, criminaliteit, armoede en kindersterfte. Daarom zal ik in de Weconomics longreads en podcasts veel aandacht besteden aan de rol van data, en het organiseren van vraag en aanbod van data, in relatie tot het organiseren van een houdbare welvaart.

Misschien wel de belangrijkste voorwaarde om te komen tot een brede en duurzame welvaart is het stap voor stap organiseren van een gedeelde werkelijkheid, als basis om elkaar te vertrouwen om het oude achter ons te laten en het nieuwe te organiseren. Hierbij spelen waarheid en werkelijkheid een belangrijke rol. Veel mensen accepteren een werkelijkheid zoals deze aan hen wordt voorgesteld. Het verkrijgen van een gedeelde werkelijkheid wordt daarmee moeilijk. Datatechnologie kan een belangrijke rol spelen bij het organiseren van een gedeelde werkelijkheid als basis voor vertrouwen. Verder spelen vooral transformationeel leiderschap, transformatie programma’, het ontwikkelen  van ecosystemen en de digitale lopende band een belangrijke rol.

Voor het organiseren van vertrouwen, bijvoorbeeld om draagvlak te creëren voor een lockdown, speelt een gedeelde werkelijkheid een belangrijke rol. Hierbij is het belangrijk onderscheid te maken tussen waarheid (truth) en werkelijkheid (reality). Zelfs als alle experts, politici en bestuurders het met elkaar eens zijn, dan hoeven ze nog geen gelijk te hebben. Waarheid is niet absoluut. Waarheid kun je zien als iets wat is, werkelijkheid als een waarheid in wording die gevonden moet worden. Waarheid kun je zien als een juiste weergave van de werkelijkheid. Maar wat is juist en wie bepaalt dat? Je kunt in ieder geval stellen dat: hoe sterker realiteiten van elkaar verschillen, hoe sterker het gebrek aan waarheid wordt ervaren. Maar waarheid is dus niet hetzelfde als werkelijkheid. Het is bijvoorbeeld niet waar dat een appel altijd omlaag valt. Als je in een andere werkelijkheid zit, bijvoorbeeld in een vliegtuig dat op de kop vliegt, valt de appel, vanuit jouw waarneming omhoog. Waarheid is een sterkere, meer volledige waarneming (geredeneerd vanuit het geheel), dan een gedeelde werkelijkheid welke weer een sterkere waarneming is dan een werkelijkheid. Vaak is een gedeelde werkelijkheid het hoogst haalbare omdat ‘de waarheid’ en ook waarheidsvinding (nog) erg afhankelijk is van mensen. Albert Einstein hierover:

“The belief in an external world independent of the observing subject lies at the foundation of all natural science. However, since sense-perceptions only inform us about this external world, or physical reality, indirectly, it is only in a speculative way that it can be grasped by us. Consequently our conceptions of physical reality can never be final. We must always be ready to change these conceptions, i.e. the axiomatic basis of physics, in order to do justice to the facts of observation in the most complete way that is logically possible. In actual fact, a glance at the development of physics shows that this axiomatic basis has met with radical changes from time to time.”

Ons wereldbeeld verandert, ook van fysieke objecten en de relaties daartussen. Eerst is er bijvoorbeeld een gedeelde werkelijkheid dat de aarde het centrum van het universum is. Men dacht, op basis van wat men kon waarnemen en op grond van de geschriften van Plato, Aristoteles en later Ptolemaeus, dat de aarde in het middelpunt van het gehele universum stond, en dat de zon, de planeten en alle sterren om de aarde heen draaiden.

Dit was ook de opvatting van de Rooms-Katholieke Kerk. Maar dan komt Nicolaus Copernicus met een ander theorie en een ander wereldbeeld. Er is dan geen gedeelde werkelijkheid meer. Hij formuleert in 1543 in zijn werk ‘Over de omwentelingen der hemellichamen’, een heliocentrisch model van het universum. Hierin wordt de zon en niet de aarde, in het centrum geplaatst. De theorie van Copernicus wordt later door empirische waarnemingen met behulp van telescopen, bevestigd door Galileo Galilei. Op grond van zijn waarnemingen komt Galilei tot de conclusie dat de zon in het midden van ons zonnestelsel staat. Galilei’s waarnemingen ondersteunde de heliocentrische theorie van Nicolaas Copernicus, maar waren in strijd met het toen gangbare geocentrische model van Ptolemaeus.

“The further a society drifts from truth, the more it will hate those who speak it” (George Orwell)

Dit is een sprekend voorbeeld van een verschuiving in een gedeelde werkelijkheid, richting een gedeelde waarheid. De Copernicaanse wending is een voorbeeld van een paradigmaverschuiving in het wereldbeeld welke vanaf de zestiende eeuw, onder invloed van het werk van astronomen als Nicolaas Copernicus, Johannes Kepler, Galileo Galilei en Newton, plaatsvindt. Hun voorkeur voor empirische waarnemingen, boven religieuze voorstellingen en geloof, doorbrak het eerdere op autoriteit, en niet op werkelijkheid, berustende Aristoteliaanse wereldbeeld.

De Rooms-Katholieke Kerk heeft pas in 1992 (350 jaar na zijn dood) erkend dat Copernicus ten onrechte tot ketter is verklaard. Het gedeelde wereldbeeld dat we nu hebben schuift verder op naar de waarheid, maar we weten nog niet zeker of dit dé waarheid is en of de waarheid überhaupt bestaat. Waarheid blijft een construct van de mens zelf en onder invloed van menselijke waarnemingen en interpretaties. Onze wereld bestaat niet zonder dat iemand deze observeert.

Our human world does not exist unless someone is observing it. But what if someone becomes somewhat?

Wat als waarnemingen minder door zintuigen en meer door geijkte en gevalideerde sensoren gebeurt én waarvan data niet eenzijdig gemanipuleerd kunnen worden? Helpt dit bij het creëren van een meer gedeelde werkelijkheid op weg naar een gedeelde waarheid? Een voorbeeld hiervan is de ontwerpopdracht ‘PurePictures’, van Stefanie Vermeulen uit het Weconomics Certified Program. Het idee is om met een geijkte en gevalideerde camera foto’s te maken. Je weet dan zeker dat een camera op een bepaald tijdstip op een bepaalde locatie is geweest. Vervolgens wordt een foto, of de metadata hiervan, ‘gehashed’ op een blockchain gezet waarmee je kunt aantonen dat dit het origineel is. Hierdoor wordt het moeilijk om achteraf foto’s (of films) te manipuleren waardoor je fakenews kunt tegengaan. PurePictures is een tool die het mogelijk maakt om de metadata van de originele foto’s van journalisten real time te hashen en vastleggen in een blockchain waardoor ze voor iedereen terug te herleiden zijn naar de bron. Zo kunnen we onderscheid gaan maken tussen beeldnieuws dat transparant en herleidbaar, dus authentiek en betrouwbaar is, en beeldnieuws dat dat niet is.

Wanneer er een vermoeden bestaat dat er met een foto is gemanipuleerd kunnen we met de originele data in de blockchain aantonen of dat zo is, of niet. Dit betekent dat foto’s waarvan de metadata zoals plaats, datum en eigenaar van de foto niet zijn vastgelegd, voortaan terecht discutabel zijn. De discussie over of een foto echt of is niet, wil PurePictures voortaan voeren met aantoonbaar bewijs. Dit principe kan vervolgens ook toegepast worden in algoritmes van bijvoorbeeld Facebook. Hiermee zou bijvoorbeeld de fakefoto van het zogenaamd bekladden van een monument voor gevallen soldaten uit de Vietnamoorlog door Black Lives Matter-demonstranten, niet geplaatst zijn. Het bericht is het op twee na meest gedeelde bericht op Facebook. De foto is uit 2016 en de toenmalige vandalen hadden geen enkele band met de antiracismebeweging. Het bericht werd uiteindelijk verwijderd, maar was toen al door honderdduizenden mensen gedeeld. Nieuwe datatechnologieën, mits goed gebruikt helpen ons mensen meer naar een gedeelde werkelijkheid te gaan.

Auteur: Paul Bessems
Publicatiedatum: 21-12-2020
Extract van boek: ‘Duurzame Welvaart Organiseren’
Voor alle longreads en podcasts, zie: Weconomics website