This crisis doesn’t represent a cycle. It represents a reset
It’s an emotional, social, and economic reset
People who understand that will prosper
Those who don’t will be left behind
(Jeffrey Immelt)

In deze longread wil ik ingaan op de relatie tussen de ‘purpose’ en ‘strategy’ van Weconomics (de organisatie van een duurzame welvaart met behulp van democratische organisatietechnologie), en de gevolgen van de coronacrisis, voor zover die begin 2021 te overzien zijn. Hierbij zie ik het voorkomen of beter beheersen van een pandemie als onderdeel van een brede en duurzame welvaart. Zo merken bijvoorbeeld steeds meer mensen en organisaties dat we een gebrekkige data-infrastructuur hebben voor bron- en contactonderzoek en het uitwisselen van onderzoeksresultaten. Hier kan de digitale lopende band in helpen. Je mag concluderen dat we met een betere data-infrastructuur, beter voorbereid hadden kunnen zijn, waardoor de impact van de coronacrisis minder zou zijn.

Ik zie een crisis als een turbulente overgang naar een nieuwe realiteit, zodra we deze nieuwe realiteit kennen en accepteren is de crisis ook voorbij. Wat eind 2019 waarschijnlijk in de Chinese stad Wuhan is gestart, kunnen we niet terugdraaien. Wel kunnen we ervan leren, ons beter voorbereiden op het onvoorziene en het de volgende keer beter doen. Denk aan het concept van de Zwarte Zwaan van Nassim Nicholas Taleb. De coronapandemie is een voorbeeld van een Zwarte Zwaan: een onvoorspelbare gebeurtenis (in de zin van dat je niet weet wanneer en waar deze zal beginnen), die een enorme impact heeft en achteraf vaak aannemelijk en voorspelbaar gemaakt wordt.

Een zoönose, het overspringen van een virus van dier naar mens met als gevolg een virusinfectie, is op zich geen Zwarte Zwaan, maar de gevolgen voor economie en samenleving kunnen wel onvoorspelbaar, en vaak ook onvoorstelbaar zijn. Dat betekent overigens niet dat je je er in min of meerdere mate niet op kunt voorbereiden. Dat kan wel door bijvoorbeeld te investeren in zorgovercapaciteit of verplichte buffers bij bedrijven. Volgens Taleb moet je bij Zwarte Zwanen niet beslissen op basis van wat waarschijnlijk wel werkt, maar op basis van wat de kosten zullen zijn als je fout zit. Wat zijn de kosten voor herstel, voor continuïteit, de kosten van pijn en verloren levens als je je onvoldoende voorbereid. De belangrijkste reden waarom er Zwarte Zwanen zijn is dat instituten falen omdat ze te veel investeren in het korte termijn eigenbelang en de nadruk leggen op ‘wat is’, in tegenstelling tot het lange termijn gezamenlijk belang en wat zou kunnen zijn.

Door de toenemende complexiteit van de maatschappij zullen we volgens Taleb steeds vaker Zwarte Zwanen zien. Maar we kunnen ons daar deels op voorbereiden door te leren van de geschiedenis, zodat we de toekomst eerder en beter verwachten. De geschiedenis herhaalt zich niet, maar rijmt vaak wel. De kans op een pandemie neemt toe door een aantal, soms onderling versterkende, ontwikkelingen. Daarbij is de overdracht van dier naar mens belangrijk en de snelheid waarbij de infectieziekte zich kan verspreiden. Nederland heeft een grote kans om een pandemie te veroorzaken omdat we dichtbevolkt zijn. Niet alleen met mensen, maar door de intensieve veehouderij ook met varkens, kippen en koeien. Een aantal ontwikkelingen zijn:

• bevolkingsgroei, ontbossing, verstedelijking
• toename sloppenwijken zonder benodigde infrastructuur
• toename voedselproductie en intensieve veeteelt
• globalisatie en goedkope mobiliteit
• klimaatverandering waardoor dieren, die infecties overdragen, beter gedijen
• verandering van (natuurlijke) ecosystemen en biodiversiteit
• sociale veranderingen zoals individualisering, eenzijdige vrijheid nastreven
• toename grootschalige events
• vergrijzing waardoor een groter deel gevoelig wordt voor infecties
• virussen passen zich aan en worden sterker (natuurlijke selectie)

Er zullen vele (wetenschappelijke) artikelen en boeken geschreven gaan worden over de coronacrisis, de besluiten die zijn genomen, de sociaal-culturele en economische gevolgen van lockdowns, social distancing en exit strategies. Het is niet zozeer aan mij om daar nu over te schrijven. Ik blijf zoveel mogelijk bij mijn expertise: het organiseren van een duurzame welvaart met moderne organisatiekunde en datatechnologie. Ik beperk me in de komende longreads tot een aantal invalshoeken en thema’s zoals: het omgaan met een crisis, gevolgen voor het klimaat, sociale impact, economie, de organisatie van werk, technologie, geopolitiek, exitstrategie en de gevolgen voor onze sociaaleconomische orde en gekozen politiek-economisch systeem.

Crises zijn van alle tijden. Ze verschillen in oorzaak, aard, omvang en directe gevolgen. De manier waarop we er mee omgaan komen meestal wel overeen: een crisis maakt ons bewust en we denken na hoe we dit in de toekomst kunnen voorkomen en ons beter kunnen voorbereiden. De vraag daarbij is alleen welke toekomst? Is dat volgend jaar, volgend decennium of de volgende generatie? En is dat een toekomst voor enkelen of voor allen? Hierbij is het belangrijk rekening te houden met het fenomeen van ‘path dependence’: de wereld van vandaag, wordt bepaald door keuzes die in het verleden gemaakt zijn. Denk bijvoorbeeld aan het QWERTY toetsenbord, ontstaan in de tijd dat er nog typemachines waren en toetsaanslagen die vaak achter elkaar gedaan werden, uit elkaar gehaald werden.

Je ziet nu pas echt de gevolgen van keuzes die in de jaren tachtig gemaakt zijn. Het idee dat zorg, onderwijs en veiligheid producten zijn, die je via de vrijemarkt en instellingen die op bedrijven lijken, kunt organiseren, blijkt toch geen goed idee. Sommigen wisten dat al, velen komen er nu door deze crisis achter. De vraag die nu wéér aan de orde is: gaan we binnen het systeem veranderen, of gaan we het systeem zelf veranderen. Ik noem nadrukkelijk wéér, omdat deze vraag ook na de financiële crisis van 2008 aan de orde was. Deze crisis zorgde vooral voor aanpassingen binnen het bestaande systeem, binnen de bestaande sociaaleconomische orde. De regels zijn aangescherpt en de balansen van banken verhoogd, maar verder is er niet zoveel veranderd. Het gebruikte politiek economische systeem van kapitalisme, en daarbinnen neoliberalisme, spelen nog steeds een belangrijke rol, ook na de financiële crisis. De vraag is of deze rol nu is uitgespeeld en of er iets beters voor in de plaats komt? Voordat we deze vraag kunnen beantwoorden, zullen we als mens en samenleving eerst moeten nadenken over de vraag wat beter, wat vooruitgang is?

In ieder geval zijn fundamentele systeemveranderingen (een nieuwe sociaaleconomische orde), niet nieuw. Eén van de laatste vindt plaats in de negentiende eeuw in de VS. De toenmalige president Abraham Lincoln ziet zich op dat moment geconfronteerd met een aantal gebeurtenissen zoals de afschaffing van de slavernij, de burgeroorlog, emancipatie en de industrialisatie van de economie. Ook Lincoln leeft in een periode waarin, net als nu, de samenleving aan het kantelen is naar een nieuwe orde. Op 1 december 1862 stuurt hij zijn tweede ‘Annual Message to Congress’ en schrijft het volgende:

“We can succeed only by concert. It is not “can any of us imagine better?” but, “can we all do better?” The dogmas of the quiet past, are inadequate to the stormy present. The occasion is piled high with difficulty, and we must rise with the occasion. As our case is new, so we must think anew, and act anew.”

Regelmatig gebruikt hij de woorden: “Can we do better”, welke later ook gebruikt zijn door Robert Kennedy. Hiermee geeft hij niet alleen hoop, maar zendt hij ook een signaal uit, dat we dit als mens en samenleving moeten doen. De laatste decennia zijn we onzorgvuldig, onvoorzichtig en onvoorzien, veel te veel gaan vertrouwen op bedrijven, instellingen, vrijemarkten en technologie, om voor ons mensen welvaart en welzijn te organiseren. Met de coronacrisis wordt pijnlijk duidelijk waar marktwerking in de zorg en het uitbesteden van de productie van medicijnen en beschermingsmiddelen aan de laagste bieder toe leiden. Veel vanzelfsprekendheden, routines, paradigma’s, en ja zelfs ideologieën zullen de komende tijd tegen het licht gehouden worden. Dat is het voordeel van een crisis. Een crisis is niet hét moment waarop een transformatie start, maar kan wel een transformatie, die al gestart was, versnellen. Menselijk gedrag is hardnekkig en gevestigde belangen zijn sterk. Maar dit geldt ook voor onze verbeeldingskracht en gemeenschapszin als we weten wat we willen en hoe we daar kunnen komen.

“Never doubt that a small group of thoughtful, committed citizens can change the world.
Indeed, it is the only thing that ever has.” (Margaret Mead)

In het Weconomics analyseboek ben ik uitgebreid ingegaan op vier bronnen die de fundamentele oorzaak zijn van ons welvaartsprobleem. Eén daarvan is: ons zijn verheffen boven natuur, toekomst en geschiedenis. Dat een virus overspringt van dier naar mens kan gebeuren, maar wordt versneld door het steeds verder in de natuur doordringen van mens. De snelheid waarmee een virus zich vervolgens wereldwijd verspreid is een direct gevolg van de manier waarop we onze samenlevingen hebben ingericht en vooral de manier waarop we leven, werken en recreëren.

We zullen meer bescheiden moeten zijn en respect hebben voor de natuur en toekomst van onze kinderen. We zullen moeten leren van ons verleden. Doen we dat niet, dan zal de volgende pandemie niet een kwestie zijn van ‘of’, maar ‘wanneer’. We zullen veel meer respect moeten tonen voor de natuur en voor virussen in het algemeen, anders gaan we de strijd niet winnen. Een virus kan uiterst efficiënt zijn: het heeft alleen ons lichaam nodig om zich voort te planten. Een virus zal niet snel verdwijnen, zelfs niet met een vaccin. Het zal muteren en zodra een virus ‘onder controle’ is, is het volgende virus wellicht al overgesprongen van dier naar mens.

Om een pandemie te voorkomen en de gevolgen te beperken zullen we meer moeten doen dan alleen luisteren naar politici, bestuurders en economen. We zullen vooral moeten luisteren naar dwarsdenkers, wetenschappers en experts: virologen, epidemiologen, medici, biologen, natuur- en scheikundigen, antropologen, filosofen en ten slotte organisatiekundigen die alles bij elkaar brengen. Economen hebben ons welvaart gebracht, de vraag is tegen welke prijs. Om onze welvaart te verduurzamen zijn andere disciplines ook belangrijk. We zullen beter moeten samenwerken, een strategie van ‘America First’ werkt alleen maar in voordeel van het virus. Wij mensen hebben grondstoffen, arbeid en kapitaal nodig om ons ‘voort te planten’, een virus heeft alleen maar de mens nodig als ‘kopieermachine’. Een muur bouwen of de grenzen sluiten zal de verspreiden van een virus wellicht op korte termijn afremmen, maar niet voorkomen. We zullen veel beter moeten samenwerken en minder moeten concurreren. We zullen beleid en besluiten moeten baseren op rijke data en beter moeten coördineren.

Een pandemie is niet zozeer het gevolg van het overspringen van een virus van dier naar mens, als van ‘poor thinking’. Een virus kan zich verspreiden omdat wij mensen ons niet of onvoldoende organiseren, en dat zou normaal onze sterkste troef moeten zijn. De VN en Europese Unie zijn instellingen die onder andere bedoeld zijn om een nieuwe wereldoorlog te voorkomen. We zullen ze ook beter moeten inzetten om een volgende pandemie te voorkomen. Nederigheid, respect voor de natuur, luisteren naar wetenschapper en meer samenwerken zijn betere oplossingen dan het opschalen van IC-capaciteiten, het produceren van beademingsapparatuur en instellen van een intelligente lockdown. Uiteraard geldt deze manier niet alleen voor het voorkomen van een volgende pandemie, maar ook voor klimaatverandering, maatschappelijke onrusten door ongelijkheid en de gevolgen van de schuldenberg voor de volgende generatie. Allemaal uitdagingen die we kunnen samenvatten onder de noemer: het organiseren van een brede en duurzame welvaart.

Auteur: Paul Bessems
Publicatiedatum: 07-03-2021
Extract van boek: ‘Duurzame Welvaart Organiseren’
Voor alle longreads en podcasts, zie: Weconomics website