The sum of all fears: A system that needs continuous growth
on a finite planet and cannot be stopped

We gebruiken te veel schaarse productiefactoren voor een onnatuurlijke vraag die er nauwelijks toe doet en ons niet gelukkiger maakt. Een vraag die door reclamemanipulatie kunstmatig gecreëerd wordt. Met een schaarse input en lage productiviteit moet je wel keuzes maken aan de outputkant. In het televisieprogramma Nieuwsuur van 26 maart 2020 komt een onderneemster aan het woord die, als gevolg van de lockdown, in de problemen komt. Ze moet haar nagelstudio, die er perfect uitziet, sluiten. Er is zichtbaar veel geïnvesteerd in inrichting, beleving en comfort voor de klant. Ze moet dit wel doen omdat andere nagelstudio’s het ook doen. De vrijemarkt doet haar werk. Als ze niet investeert in beleving en haar concurrent wel, heeft ze geen markt. Door deze investeringen heeft ze kennelijk weinig eigen vermogen, waardoor ze bij de geringste vraaguitval bij de overheid moet aankloppen. Het is treurig voor deze onderneemster, maar het laat treffend zien waar we als maatschappij beland zijn.

Our drive for ongoing economic growth, climate change, rising inequality and debts , the loss of biodiversity, hyper migration and the next pandemic. All fatal legacies of our believe systems and ideologies of the past 40 years

Kennelijk kunnen we zelf onze nagels niet meer onderhouden en als we het toch uitbesteden, moet het een hele beleving zijn in een nagelstudio met een tip top interieur. Als we naar onze productiviteitsgroei kijken en de manier waarop we ons luxe leven met schulden financieren, kan dit niet. Het huishoudboekje is niet op orde. Eén van de eerste basale opdrachten aan een economie komen we niet na. Hoe kan dat terwijl er zoveel economen aan het werk zijn?

Waarschijnlijk besteedt de nagelstudio onderneemster ook veel inkomsten aan het maken van reclame en moet ze ervoor zorgen dat ze wet- en regelgeving naleeft. We realiseren ons nauwelijks nog dat deze luxe ten koste gaat van iets anders. Natuurlijk is de nagelstudio maar een voorbeeld. Hetzelfde geldt voor haute coiffure kappers, botox fillers, adviseurs voor belastingontwijking, tik-tok strateeg, MBA-in-1-dag-trainers en flitshandelaren. De manier waarop we werk en leven hebben ingericht brengt risico’s met zich mee. Met de coronapandemie worden we met de neus op de feiten gedrukt en hopelijk draagt dit bij aan onze bewustwording dat het niet goed zit en fundamenteel anders moet.

En misschien kunnen de meeste beroepen er weinig aan doen dat ze vooral luxe toevoegen aan mens & maatschappij. Luxe die we betalen met bijgedrukt geld. Misschien zijn ze ook onderdeel of gevolg van de manier waarop wij mensen richting willen geven aan ons leven en onze maatschappij. Maar wees bewust, durf te denken en wees een persoon. Sapere aude zoals Immanuel Kant al zei. Als gezondheidszorg, veiligheid in de wijk en zorg voor onze kinderen, ouderen en zwakkeren ons meer waard is dan dat tweede huis, die derde auto, vierde flatscreen of vijfde iPhone in vijf jaar tijd, moeten we zelf misschien andere keuzes maken. Niet alleen de overheid, politiek en het bedrijfsleven kunnen ons daarbij helpen, maar vooral ook inzichten uit de wetenschap.

De laatste jaren is er een trend waarneembaar dat ‘de wetenschap’ minder vertrouwd wordt. Populisten zoals Trump, Bolsonaro en Baudet schuiven wetenschappelijk onderzoek regelmatig ter zijde. Onderzoeksjournalisten worden beticht van fakenews en landbouwers vertrouwen de RIVM cijfers over stikstofuitstoot niet en laten zelf een onderzoek doen. We weten al lang dat het moeilijk is om iemand op andere gedachten te brengen. Onderzoekers Leon Festinger, Henry Riecken en Stanley Schachter schrijven al in 1956 een boek hierover: ‘When Prophecy Fails’. We hebben allemaal wel eens ervaren hoeveel moeite het kost om iemand te overtuigen van iets, waarvan je zeker weet dat het wáár is. We kennen wel de tegenwerpingen die anderen dan gebruiken om toch hun mening niet te hoeven veranderen. Zelfs het aandragen van statistieken en wetenschappelijke bewijzen lijkt averechts te werken. Het beschermen van onze eigen overtuigingen is een afweermechanisme geworden, een proces wat zich vooral in onze hersenen afspeelt. De auteurs van het boek ‘When Prophecy Fails’, schrijven over het begrip ‘motivated reasoning’: mensen blijven zichzelf overtuigen van hun geloof.

Menen het te weten is de grootste belemmering voor het verwerven van wijsheid (Socrates)

Motivated reasoning is een fenomeen dat wordt bestudeerd in de cognitieve wetenschap en sociale psychologie. Het is het gebruiken van een (emotioneel) bevooroordeelde redenering om (eigen) beslissingen en overtuigingen te rechtvaardigingen. Het is neiging om argumenten te vinden voor conclusies waarvan we willen dat ze sterker zijn dan argumenten voor conclusies die we niet willen geloven. Door middel van gemotiveerd redeneren overtuigen mensen zichzelf door naar ‘agreeable information’ te zoeken welke ze makkelijker tot zich kunnen nemen. Ze vermijden, negeren, devalueren of vergeten informatie die hun overtuigingen tegenspreekt. Dit kan leiden tot het vormen van en vasthouden aan, verkeerde overtuigingen, ondanks dat er substantieel bewijs is voor een ander standpunt. Motivated reasoning is een soort filter die je kunt gebruiken om het gewenste en niet het feitelijke resultaat te ontwikkelen en in stand te houden. In het boek ‘When Prophecy Fails’ wordt deze theorie beschreven aan de hand van een aantal observaties: “A man with a conviction is a hard man to change. Tell him you disagree and he turns away. Show him facts or figures and he questions your sources. Appeal to logic and he fails to see your point. We have all experienced the futility of trying to change a strong conviction, especially if the convinced person has some investment in his belief. We are familiar with the variety of ingenious defenses with which people protect their convictions, managing to keep them unscathed through the most devastating attacks. But man’s resourcefulness goes beyond simply protecting a belief. Suppose an individual believes something with his whole heart; suppose further that he has a commitment to this belief, that he has taken irrevocable actions because of it; finally, suppose that he is presented with evidence, unequivocal and undeniable evidence, that his belief is wrong: what will happen? The individual will frequently emerge, not only unshaken, but even more convinced of the truth of his beliefs than ever before. Indeed, he may even show a new fervor about convincing and converting other people to his view.”

We zoeken naar argumenten, naar informatie die overeenstemt met ons eigen geloof of onze eigen mening. We hebben als mens te maken met ‘confirmation bias’ of ‘information bias’. Dit betekent kort door de bocht: informatie die onze mening bevestigt wordt gelezen, andere informatie wordt genegeerd.

Om de grote hoeveelheid informatie te verwerken zoeken onze hersenen naar een soort ‘shortcut’. We zijn ‘pattern seeking animals’ en gebruiken patronen en reflexen om te overleven in een wereld die we cognitief eigenlijk niet aan kunnen. Bedreigen van onze overtuigingen roepen een negatieve emotie op. Het blijkt dat een negatieve emotie of bedreiging van de eigen identiteit, gekoppeld aan onze overtuigingen, een grote rol spelen. Delen van het brein die hier een rol in spelen worden actiever als iemand anders je probeert te overtuigen. De frictie tussen omgaan met een bestaande overtuiging en de onzekerheid die wordt gecreëerd door een nieuwe overtuiging lossen onze hersenen waarschijnlijk op door ‘de weg van de minste weerstand’ te kiezen en de bestaande overtuiging voorrang te geven.

Onze hersenen zoeken waarschijnlijk een snelle manier om de impact van een nieuwe overtuiging, van het aangeleverde, maar tegensprekende, bewijs te verkleinen. Het verwerken van iets nieuws kost meer moeite dan het bevestigen van het bestaande. Het eerste zou meer inspanning van onze hersenen vragen, zou meer energie kosten. Wil je een goed ontwerp kunnen maken, dwars kunnen denken en open staan voor andere meningen, dan kun je je hersenen hierop trainen door vanuit verschillende perspectieven naar hetzelfde probleem te bekijken. Ook het lezen van verschillende kranten en diversiteit in je team helpen bijvoorbeeld.

Most people are open-minded about ideas they already agree with (Manal Assaad)

Steeds vaker horen we een ‘inconvenient truth’ en politici, beleidsmakers en bestuurders gaan hier verschillend mee om. Maar de trend is ook dat er fundamentele veranderingen plaatsvinden en er steeds meer grote uitdagingen op ons pad komen. De coronacrisis is er daar één van, maar niet de laatste en ook niet de belangrijkste met de meeste impact. We zullen wetenschap (en pioniersschap) hard nodig hebben om onze welvaart te verduurzamen, de kans op pandemieën te verkleinen en de gevolgen te beperken.

Wellicht had het virus in Wuhan gestopt kunnen worden, maar die kans is klein, gezien onze open economieën. De uitdagingen liggen veel fundamenteler en daarom hebben we wetenschap nodig, meer dan ooit. De coronacrisis heeft zichtbaar gemaakt waarom het juist voor destructieve populisten als Trump, Bolsonaro en Baudet zo belangrijk is om de geloofwaardigheid van pijlers onder onze democratie (denk aan de rechtstaat, media en wetenschap), stuk voor stuk in een kwaad daglicht te stellen. De reden is eenvoudig: ze hebben geen constructief plan om de reële sociaaleconomische problemen die onze samenleving ondermijnen het hoofd te bieden. Ze hebben geen steekhoudende argumenten om reële problemen, waar mensen mee worstelen, op te lossen. Mensen een valse hoop geven is politiek-eigen, maar mag je best immoreel noemen. Natuurlijk kun je je verzetten tegen bestaande media of de overheid. Dat doe ik en Weconomics ook. Maar kom dan ook met een constructief plan en ga niet terug naar een verleden toen we nog een toekomst hadden.

Auteur: Paul Bessems
Publicatiedatum: 29-03-2021
Extract van boek: ‘Duurzame Welvaart Organiseren’
Voor alle longreads, zie: Weconomics website