Convictions are more dangerous enemies of truth than lies.
Sometimes people don’t want to hear the truth, because
they don’t want their illusions destroyed
(Frederick Nietzsche)

De World Health Organization (WHO) brengt elk jaar een lijst uit met ziektes en ziekteverwekkers die een pandemie kunnen veroorzaken. Meer dan twee derde van de opkomende infectieziekten vindt zijn oorsprong bij dieren. Voorbeelden van zoönotische ziekten zijn het Zikavirus, het ebolavirus, de vogelgriep, SARS, MERS, het West-Nijlvirus, de ziekte van Lyme en gele koorts. Sinds 2018 staat een nieuwe ziekte op de lijst van de WHO: ‘Disease-X’. Dit is een ziekte die nog niet bestaat, maar wel al door experts verwacht wordt: het omgekeerde van de Zwarte Zwaan zou je kunnen zeggen. De ‘X’ staat voor ‘uneXpected’. Disease-X is een tijdelijke aanduiding voor een hypothetische onbekende pathogeen die een pandemie zou kunnen veroorzaken. Disease-X zou je een slapende ziekte kunnen noemen die op een dag wakker wordt. Wanneer je meer onderzoek kunt doen naar deze Disease-X, kun je de gevolgen van het wakker worden inperken.

De WHO doet zelf geen onderzoek, maar wil met het opnemen van een onbekende, maar wel verwachte ziekte, het doen van onderzoek stimuleren. Begin 2020 wordt door experts gesuggereerd dat het coronavirus voldoet aan de kenmerken van Disease-X en wordt daarmee de eerste Disease-X. Ondanks de druk op subsidies en andere financiële middelen voor onderzoekscentra, leveren wetenschappers voldoende inzichten, waar beleidsmakers rekening mee moeten houden. Nu, met de bevestiging van het reeds verwachte, wordt er wel geluisterd naar wetenschappers. Premier Rutte tijdens zijn toespraak op 16 maart 2020: “In de wereld van vandaag zijn nieuws en informatie sneller dan het licht en is een mening ook snel gegeven. Ik begrijp dat. Maar het antwoord op alle vragen die leven, begint bij de kennis en ervaring van deskundigen. Laat ons daaraan vasthouden…. Virologen, intensive care artsen en andere specialisten. Hun advies is vanaf het begin leidend geweest voor alle maatregelen die tot nu toe in Nederland zijn getroffen.” Maar is dat niet te laat?

Politici en beleidsmakers luisteren onvoldoende naar wetenschappers en experts. In 2007 melden een aantal wetenschappers in een vooraanstaand medisch tijdschrift al de aanwezigheid van een groot aantal SARS-achtige virussen in vleermuizen. In combinatie met de exotische dierenmarkten in China, onze open economieën en mobiliteit zou dit volgens experts een tijdbom zijn. De Amerikaanse wetenschapsjournalist David Quammen schrijft onder andere voor National Geographic en The New York Times. Hij doet onderzoek naar virussen en verbaasd zich enigszins over de reacties op het coronavirus. Wetenschappers achten het al langer waarschijnlijk dat dit zou gebeuren, maar er werd niet geluisterd. Het grote probleem van een pandemie is niet zozeer het ontstaan, maar het verspreiden ervan. Het ontstaan kunnen we indammen door minder in contact te komen met wilde dieren. Het verspreiden van een virus is moeilijk, maar niet onmogelijk omdat het een gevolg is van menselijke keuzes en menselijk gedrag.

We willen steeds meer reizen, producten uit lageloonlanden zoals China, de laatste iPhone en open economieën. Voor een iPhone heb je colombo-tanteliet (coltan) nodig en dit wordt gewonnen in de binnenlanden van Congo waar arbeiders vlees uit het oerwoud eten en zo in aanraking komen met wilde dieren. Wetenschappers en dwarsdenkers waarschuwen hier al langer voor, maar de politiek wil hier vaak niet naar luisteren. Ze zijn vooral bezig met het oplossen van problemen die het gevolg zijn van niet luisteren. Zo kosten de stikstofmaatregelen nu, veel meer dan het investeren in stikstofemissie reducerende maatregelen veertig jaar geleden. Wat nu geen probleem is, wordt pas na een generatie een probleem. Maar daar gaat de politiek niet over, die gaat over de komende vier jaar en niet over de komende generatie. Eerder schreef ik over het Tetra Politica model, een model wat Weconomics hanteert. Naast de wetgevende-, controlerende- en uitvoerde- is nog een vierde macht: ‘daar en later’. We leven niet alleen in het ‘hier en nu’, maar ook in het ‘daar en later’.

Politici en bestuurders geloofden misschien wel dat er een pandemie zou komen (en nu weten ze het zeker), maar achtten de kans klein dat dit binnen hun politieke- of bestuurstermijn zou gebeuren. De kans dat een pandemie, vulkaanuitbarsting, aardbeving of tsunami de komende vier jaar zal plaatsvinden is veel kleiner dan dat deze de komende honderd jaar zal plaatsvinden. Dus worden er nu geen keuzes gemaakt voor de toekomst die wat verder weg ligt. Het kiezen voor meer consumeren, globalisatie, reizen en verstedelijking nu, heeft elders en pas veel later gevolgen. Daarom nemen we ook onvoldoende (snel) stappen om de gevolgen van klimaatverandering te beheersen. En als ik geen gebruik maak van de luxe die we voor onszelf creëren en een ander wel dan doe ik mezelf te kort. Ik schreef eerder al of de ‘Tragedy of Commons’ en hoe deze onze samenleving kan beëindigen als we niet tijdig ingrijpen.

Onlangs verscheen het aangepaste boek (origineel uit 2012[1]) van David Quammen: ‘Zoönose: Hoe dodelijke ziekten van dier naar mens overspringen’. Als je het origineel leest had dit in plaats van 2012 ook in 2020 geschreven kunnen worden. Een citaat van pag. 41: ”Zal de volgende pandemie veroorzaakt worden door een virus? Zal de volgende pandemie afkomstig zijn uit een regenwoud of van een markt in het zuiden van China?” Quammen heeft een vooruitziende blik. Niet omdat hij de volgende pandemie precies kan voorspellen, maar wel om dat hij op basis van patronen, principes en verschillende perspectieven hierna kijkt. Momenteel werkt Quammen aan een boek over het coronavirus dat in 2022 moet uitkomen. De Nederlandse vertaling heeft voorlopig als werktitel: ‘The Big One’. Volgens Quammen ligt het voorkomen of verzachten van een pandemie in onze eigen beïnvloedingssfeer. We moeten de manier waarop we met de aarde en elkaar omgaan veranderen. We zouden ons gedrag moeten aanpassen: minder reizen, minder vlees eten, minder globalisatie en minder bevolkingsgroei. Als we zelf inzien dat wij als mensen niet alleen een pandemie veroorzaken, maar ook verspreiden, kunnen we het dus ook tegenhouden. We kunnen als mens een door mensen veroorzaakt probleem oplossen. We hebben ook apartheid en kinderarbeid weggeorganiseerd. Maar daarvoor moeten we als mens wel open staan om de waarheid te willen horen en moeten beleidsmakers en politici op tijd de waarheid willen spreken.

Auteur: Paul Bessems
Publicatiedatum: 26-04-2021
Extract van boek: ‘Duurzame Welvaart Organiseren’
Voor alle longreads, zie: Weconomics website

---

[1] Origineel: ‘Spillover: Animal Infections and the Next Human Pandemic’ (januari 2013).