Paul Bessems 20-02-2016

Mensen van een zekere leeftijd kunnen zich nog wel een aantal vragen herinneren die veel organisaties in de jaren negentig bezig hield: ‘Moeten we wel of niet op het Internet?’ Moeten we onze brochure vervangen door een website? Hebben we e-mail nodig? We kunnen ons dat nu nauwelijks meer voorstellen. Maar de komende jaren zullen organisaties een vergelijkbare vraag opnieuw moeten beantwoorden: ‘Moeten we wel of niet op de Blockchain?’

Om deze vraag te beantwoorden is het belangrijk te weten wat de Blockchain is en wat blockchain organiseren is. De verwachting is in ieder geval dat de Blockchain een vergelijkbare ontwikkeling zal doormaken als het Internet zelf. Wat e-mail was voor postkantoren is de Blockchain voor veel intermediaire functies als: management, HRM, verkoop, inkoop, communicatie, financiële- en juridische zaken. Zelfs de default vorm waarmee we nu ons werk organiseren, ‘het bedrijf’, zal steeds minder processen gaan uitvoeren en op den duur misschien zelfs grotendeels verdwijnen of op zijn minst een andere betekenis krijgen. Dat is helemaal geen gek idee: ruim honderd jaar geleden organiseerden we ons werk ook op een fundamenteel andere manier.

Wanneer we nu terugkijken wat het Internet ons heeft gebracht en wat er fundamenteel veranderd is, moet ik constateren dat dit niet veel is. De organisatievormen waarmee we productie en consumptie organiseren, zijn door het Internet niet wezenlijk veranderd. Nog steeds kiezen we tussen zelf doen, via het bedrijf, of uitbesteden, via de markt. Grote gecentraliseerde overheden, bedrijven, instellingen en (financiële) markten bepalen de manier waarop we onze digitale samenleving hebben ingericht. Het Internet heeft daar weinig aan veranderd. We zijn alleen maar afhankelijker geworden van overheden, hightechbedrijven en financiële markten. Terwijl het Internet bij uitstek een hulpmiddel is om transparant te zijn, te decentraliseren, te democratiseren en invulling te geven aan de participatiesamenleving, bereiken we het tegenovergestelde.

Het Internet heeft ons ogenschijnlijk veel, maar fundamenteel weinig gebracht. Helaas, ik kan niet anders constateren dan dat de post is vervangen door e-mail, de brochure door een website en de toonbank in de winkel door een online aanmeldformulier. Daarentegen nemen ongelijkheid, schulden en klimaatvluchtelingen toe, worden we steeds dikker, zijn we nauwelijks productiever en gelukkig geworden. We ontvangen de pizza tien seconden sneller via de laatste App en de deeleconomie is het nieuwe business model geworden. Meer kunnen we als mens niet meer verzinnen: geld verdienen aan delen. Een contradictio in terminis.

Internet is een mooi hulpmiddel om ons, mensen, meer macht en vrijheid te geven in relatie tot markten en instituten. In beginsel is het Internet, net als de Blockchain, een decentraal, transparant en democratisch systeem dat bijna volledig is overgenomen door centrale overheidsdiensten en grote bedrijven en beleggingsfondsen. We denken dat we vrij zijn, maar worden geleid door systemen. Een systeem dat er sinds het begin van de twintigste eeuw op gericht is om de wispelturige mens zoveel mogelijk uit te sluiten van het productie- en consumptieproces. Facebook leidt ertoe dat we spullen kopen die we niet nodig hebben, met geld dat we moeten lenen om indruk te maken op mensen die we meestal niet eens kennen.

Dus met het Internet is onze democratie, onze productiviteit en onze vrijheid niet echt verbeterd. Maar gelukkig krijgen we een herkansing. Wat we met het Internet niet goed hebben gedaan, kunnen we met de Blockchain beter doen. Als we ten minste willen leren en moedig durven te zijn. En zoals de schrijver Ambrose Redmoon het beschrijft: ‘Moed is niet de afwezigheid van angst, maar het besef dat iets anders belangrijker is dan angst’.

Naast leren en moed is het besef belangrijk dat het bij de Blockchain, net als bij het Internet, niet om de technologie gaat. Het gaat niet om de technologie zelf, maar wat we ermee kunnen doen en wat het organiserend vermogen ervan is. Je hoeft immers niet te weten hoe een verbrandingsmotor werkt om auto te kunnen rijden. De belangrijkste vraag is niet wat technologie kan, maar wat we er als mens mee willen doen. Hierbij speelt blockchain organiseren een belangrijke (ontwerp) rol en komt in de tijd gezien voor het al dan niet toepassen van bepaalde blockchain technologie. Een goed organisatieontwerp kan immers elke IT-architectuur aan. Wanneer we het deze keer goed doen wordt: democracy, freedom and a sustainable prosperity by design mogelijk.

Wanneer we de manier waarop we productie en consumptie organiseren, niet vernieuwen, zal ook de Blockchain ons weinig fundamenteel nieuws brengen, is mijn voorspelling. De belangrijkste vraag voor onze menselijke toekomst is of we als mens wel of niet ‘opstaan’ tegen (technische) systemen, waar we steeds afhankelijker van worden, maar die we kennelijk niet willen. We zien dat bijvoorbeeld aan het lage vertrouwen in de politiek, het toenemend gebruik van antidepressiva en de lage bevlogenheid van de gemiddelde werknemer. Het wordt tijd dat we het Internet en de Blockchain gebruiken waar het volgens mij voor bedoeld is: bijdragen aan een duurzame welvaart, niet alleen hier en nu maar ook daar en later.

De Blockchain
Ik kan me voorstellen dat niet iedere lezer bekend is met de Blockchain en met blockchain organiseren[1]. We kennen het begrip blockchain vooral in relatie tot de Bitcoin en blockchain technologie. De Blockchain krijgt vooral bekendheid na de publicatie van een whitepaper door Satoshi Nakamoto. Een pseudoniem voor een tot nu toe onbekende persoon of groep personen. Maar, ook hij bouwt voort op kennis van anderen[2]. De Bitcoin is vooral een vorm van crypto currency[3]. Een vorm van waarde die niet meer bestaat uit cash of digitaal geld, maar uit softwarecode. Zo kun je bijvoorbeeld van te voren vastleggen dat huursubsidie alleen aan huur uitgegeven mag worden. Daarbij kent de Bitcoin geen centraal gezag zoals de Nederlandsche Bank, maar is het een vorm van distributed authority met een single source of truth. Kern van zowel de Bitcoin, blockchain technology als blockchain organiseren is het vastleggen van assets bij de aanbieder en de transactie tussen aanbieder (Supply=S) en vraag (Demand=D) waarbij waarde, al dan niet met behulp van coördinerend vermogen (C) van aanbod naar vraag stroomt. S -> C -> D. Hierbij wordt gebruik gemaakt van algoritmes en encryptie om de verbinding betekenisvol, beveiligd en betrouwbaar te maken.

Blockchain organiseren
Blockchain organiseren is een nieuwe vorm van organiseren waarbij je in je ontwerpt niet uitgaat van bestaande ‘gebouwen’, denk aan bedrijven en markten, maar van organiserend vermogen met de kleinste bouwstenen en de verbindingen daartussen. Het is gebaseerd op taakuitvoering waarbij mensen en middelen (S) via coördinerend vermogen (C) gekoppeld worden aan een vraag (D). Klassiek organiseren is vooral geschikt voor de productie en consumptie van fysieke goederen via markten en bedrijven in een rustige omgeving.

Blockchain organiseren integreert concepten als Personal Data Service, peering, content sharing, single source of truth, crypto value exchange[4], digitalisering, democratisering van het Internet, crowdfunding, crowdsourcing, cloud computing, social media en open innovatie. Blockchain organiseren zorgt voor een nieuw per­spectief op functies en concepten zoals vrijheid, vrij­blijvendheid, decentralisatie, accountability, vertrouwen, waarde, handel en economie. Het zorgt ervoor dat je zowel slim kunt samenwerken met je collega’s als met je omgeving (freelancers, klanten, leveran­ciers, talenten etc.). Het zorgt voor een effec­tief beleid met betrekking tot de organisatie van een vast-flexschil. Blockchain organiseren is vooral geschikt voor digitale productie en consump­tie en zal informatiewerkers veel productiever, flexibeler en innovatiever ma­ken. Op deze manier kunnen we onze concurrentiepositie naar de toekomst – daar waar onze kinderen leven- versterken en een duurzame welvaart mogelijk maken. De hele discussie rond het vervangen van de VAR door de DBA voor ZZP-ers[5] zou binnen blockchain organiseren geen enkel probleem zijn omdat het werkt met smart contracts[6] en consensus vooraf.

Dus blockchain organiseren is een prachtig hulpmiddel om ons als mens verder te brengen, maar de Blockchain dreigt nu, net als het Internet de afgelopen decennia, volledig opgeslokt te worden door bestaande instituten en instituties. En als we als beleid houden dat we én willen innoveren én volledige werkgelegenheid willen, zal ook de Blockchain niet veel veranderen en hebben we straks naast robots veel, zoals David Graeber ze noemt: bulshitt jobs.

Op dit moment zien we al dat grote bedrijven uit de IT- en financiële sector (FinTech) blockchain technologie steeds meer naar zich toe trekken. De vraag is waarom ze dat doen? Om onze welvaart te verduurzamen of om hun eigen positie veilig te stellen? De vraag is retorisch en het antwoord is duidelijk: bedrijven met oud DNA kijken niet echt naar de bedoeling van het hulpmiddel ‘bedrijf’ of ‘markt’, maar hebben als doel: continuïteit en zo hoog mogelijk rendement voor de aandeelhouders. Shell topman Ben van Beurden wil gewoon zoveel mogelijk olie oppompen nu het nog kan[7]. Volgens zijn eigen beperkte beeld moet hij dit doen voor de aandeelhouders. Hij krijgt hiervoor een beloning van ruim 20 miljoen per jaar van diezelfde aandeelhouders. De vraag is dan: wie zijn die aandeelhouders? Dat zijn jij en ik. Onze pensioenen, verzekeringen en spaargelden worden belegd en we weten vaak niet waarin. Het zou slim zijn wanneer we ons geld minder via bestaande ‘oud DNA’ bedrijven investeren en meer in de toekomst van onze kinderen. Dit kan bijvoorbeeld via crowdfunding van Weconomics projecten. Zo draag je bij en ondersteun je initiatieven die zich wel zorgen maken om de toekomst van onze kinderen.

Er is een aantal bekende voorbeelden van grote bedrijven die de ontwikkeling van de Blockchain naar zich toe trekken. Zo biedt Microsoft haar Azure platform aan en stelt IBM protocollen ter beschikking. Op zich een nobele gedachte (denk aan Google: ‘Don’t be evil’), maar wat is de echte bedoeling van deze beursgenoteerde bedrijven? Een ander voorbeeld is een consortium van veertig internationale financiële instellingen[8]. Ze hebben een eerste test gedraaid om blockchain technologie voor hun eigen strategie in te zetten. Ook de Europese Centrale Bank (ECB) onderzoekt hoe ze blockchain technologie kunnen gebruiken voor haar eigen doelstellingen. Eerder nog noemde ze digitale currencies inherent instabiel. Hierbij doelde ze waarschijnlijk vooral op Bitcoin achtige valuta die erg volatiel zijn. Nu trekken ze de ontwikkeling naar zich toe[9]. Waarom? Zien ze het als een bedreiging voor hun eigen machtpositie? Ik denk dat de ECB, en vele banken, verzekeringsmaatschappijen, centrale toezichthouders en andere financiële instituten er inmiddels ook achter zijn gekomen dat het bij blockchain technologie niet draait om de digitale munt, maar de onderliggende technologie en principes van blockchain organiseren. Deze maken centraal gezag en intermediaire functies overbodig. Het gevaar van de ontwikkeling dat bestaande instituten de Blockchain naar zich toe trekken, is dat we met de Blockchain hetzelfde bereiken als met het Internet. Het wordt een nieuw medium, maar we blijven productie en consumptie op dezelfde manier organiseren en geven als burger de macht uit handen aan hulpmiddelen zoals overheden, bedrijven en markten.

 Dus ook techbedrijven als IBM en Microsoft, zien veel in de ontwikkeling van blockchain technologie en blockchain organiseren. Wellicht willen ze niet dezelfde ‘fout’ maken als met de opkomst van het open source besturingssysteem Linux[10]. Volgens IBM is de ontwikkeling van blockchain organiseren veelbelovend, maar het aantal toepassingen is nog beperkt. Daarom stellen ze ruim 44.000 regels blockchain code beschikbaar aan ontwikkelaars, via de Linux Foundation. IBM hoopt, door het openen van zogenaamde IBM Garages in onder meer New York en Singapore, meer startups te motiveren met de Blockchain aan de slag te gaan. Hopelijk is hun bedoeling goed en doen ze het niet alleen om hun aandeelhouders tevreden te stellen, maar hebben ze ook oog voor de maatschappij en de problemen die we moeten oplossen. Vooralsnog ben ik sceptisch, maar ik geef ze het voordeel van twijfel. Ik geloof naast een bottom-up benadering, waarbij initiatieven door burgers worden gedragen, zeker ook in een top down benadering waarin bedrijven hun verantwoordelijkheid nemen.

De centrale vraag in dit artikel blijft uiteindelijk hoe we als mens, als vader, als moeder, aankijken tegen de vraag wat vooruitgang is en hoe we dat organiseren. De vraag zou moeten zijn hoe we menselijke problemen als schulden, ongelijkheid, klimaatvluchtelingen en opwarming kunnen oplossen en wat de rol van blockchain organiseren daarbij zou kunnen zijn. Volgens mij is de belangrijkste innovatie op dit moment niet het Internet of de Blockchain, maar de vernieuwing van het idee wat vooruitgang is. En hoe we deze vooruitgang het beste kunnen organiseren en vervolgens: wat de rol van bijvoorbeeld blockchain organiseren daarbij zou kunnen zijn.

Ik heb zo het gevoel dat de manier waarop we nu onze digitale samenleving organiseren de gemiddelde mens en zeker onze kinderen, niet zoveel vooruitgang zal brengen. We zijn afhankelijk geworden van grote bedrijven en financiële markten die vooral een klein deel van de bevolking voordelen brengt en de aarde uitholt en belast. Blockchain organiseren inzetten voor meer gelijkwaardigheid en een duurzame welvaart zal dus veel strijd kosten tegen de gevestigde orde wiens machtsbasis door blockchain organiseren in gevaar komt. Het zal een moeilijke ‘strijd’ worden tegen centrale overheden, grote bedrijven en financiële markten. Veel mensen zullen op voorhand zeggen dat deze strijd niet te winnen is. Maar, zoals president Andrew Shepherd het zei in de film ‘The American President’: ‘Je moet niet alleen een strijd aangaan die je kunt winnen, je moet ook de strijd aangaan die de moeite waard is om voor te strijden.’

[1] Meer hierover lees je in de whitepaper blockchain organiseren.

[2] Isaac Newton: ‘If I have seen further it is by standing on the shoulders of giants’.

[3] Waarbij currency is afgeleid van het Latijnse curraunt wat: in circulation betekent. Currency is a medium of exchange en dus niet alleen geld.

[4] Transacties vinden plaats via software. Zo kan een subsidie rechtstreeks gekoppeld worden aan de uitvoerder, of een ruil plaatsvinden via het toekennen van credits in plaats van het betalen van geld.

[5] VAR = verklaring arbeidsrelatie en DBA = deregulering beoordeling arbeidsrelatie

[6] Zie ook bijvoorbeeld Ethereum: A decentralize software platform (for smart contracts).

[7]Zie bijvoorbeeld zijn interview voor Nieuwsuur op 5-2-2016. De interviewer vraagt of het niet slim is om een hoeveelheid olie in de grond te laten zitten zodat de opwarming van de aarde wordt tegengegaan. Het antwoord van Beurden: ‘Het is niet de missie waarvoor ik door aandeelhouders in de wereld ben gezet’. Dit antwoord is misschien wel het meest typerend voorbeeld van oud DNA.

[8] Waaronder Credit Suisse, Royal Bank of Scotland, UBS en Barclays. Ook de Wallstreet Depository Trust & Clearing Corporation roept op tot samenwerking met betrekking tot blockchain organiseren. Maar het is een ironische ontwikkeling dat een organisatie oproept iets te omarmen wat haar eigen ondergang kan betekenen.

[9] 18-01-2016 sprak Yves Mersch, een hooggeplaatst lid van de ECB, in Parijs over de mogelijk disruptieve gevolgen van technologieën zoal de Blockchain

[10] Steven Ballmer, voormalig topman Microsoft:  ‘Linux is a cancer that attaches itself in an intellectual property sense to everything it touches.‘