Data economics & blockchain

Paul Bessems, 21-01-2019

Het aanvragen van een hypotheek zal op termijn even gemakkelijk worden als het versturen van een aantal e-mails. Betrouwbare data worden met een passende sleutel bij diverse servers opgehaald om via een algoritme gecombineerd te worden tot een antwoord op de vraag: kan deze klant wel of geen hypotheek krijgen? Je kunt je hierbij waarschijnlijk nog weinig voorstellen, maar technisch kan het al. Juridisch, politiek en voor ons gevoel zitten er nog veel haken en ogen aan. Maar zoals voor velen duidelijk zal zijn ondergaan we een Digitale Transformatie waarbij data straks van server naar server gaan alsof het een lopende band is: een digitale lopende band in dit geval.

Het organiseren van data is wat anders dan het organiseren van fysieke stromen. Het transporteren, omverpakken en opslaan van data wordt steeds makkelijker, maar daarmee nemen ook de zorgpunten toe als we vraag en aanbod van data niet goed organiseren. Denk aan macht van grote databedrijven, fakenews en privacy. Steeds meer bedrijven zullen databedrijven worden. Hierbij spelen niet alleen data-organiseren, data-economie en datalogistiek een belangrijke rol, maar ook en vooral digitale transformatie en digitaal leiderschap en concepten als Blockchain Organiseren, Big Data, Data Analytics, AI en Machine Learning. In dit artikel ga ik vooral in op de rol van blockchain binnen de data-economie.

We ontwikkelen van een industriële economie naar een data-economie. Deze digitale transitie heeft vergaande consequenties voor professionals en bestaande organisaties die zich onvoldoende (snel) aanpassen. Bij het verkopen of verzekeren van bijvoorbeeld je huis is het fysieke huis steeds minder belangrijk in relatie tot het veilig en betrouwbaar opslaan en toegankelijk maken van data over je huis, omgeving en gezinssamenstelling. Deze data moeten volledig, integer, betrouwbaar en transparant zijn en moet rekening houden met pragmatische, semantische en syntactische aspecten.

Om je huis te verkopen is data nodig over je huis en bijvoorbeeld de omgeving van het huis. Maar je huis verkopen betekent eigenlijk het digitaal veranderen van een verbinding tussen een subject en een object: van ‘A is eigenaar van huis X’, naar ‘B is eigenaar van huis X’. Hierbij is het belangrijk dat A aantoont dat deze de eigenaar is van huis X, dat A huis X maar één keer kan verkopen en dat het digitaal transport van A naar B veilig gebeurt. Dit kan technisch gezien ook zonder Kadaster, notaris, bank en makelaar. Door de zich snel ontwikkelende blockchaintechnologie kunnen zich steeds meer mensen voorstellen dat het verkopen van een huis in de toekomst bijna even eenvoudig wordt als het versturen van een email.

Blockchain is digitale logistiek

Blockchain gaat over het transporteren van een waarde van aanbod (A) naar vraag (B) met consensus over de vraag of het volgende waar is:

Zijn verzender en ontvanger de personen die ze claimen te zijn?
Heeft het transport tussen verzender en ontvanger veilig plaatsgevonden?
Was de verzender de eigenaar van de waarde?
Heeft de verzender de waarde niet meer dan één keer uitgegeven?

Zodra er consensus is over deze vragen, wordt de transactie verwerkt in een blok en een blok in een blockchain. Voor een blockchain maakt het in principe niet uit welke waarde van A naar B gaat. Transport van een waarde van aanbod naar vraag kan worden gezien als het transporteren van een gesloten doos van A naar B door een transporteur die ook niet hoeft te weten wat er in de doos zit. Je kunt de doos openen en een bitcoin, tien bitcoin of het eigendomsbewijs van een huis aantreffen. Het zijn allemaal nullen en enen. Het maakt voor een blockchain niet uit wat er in de doos zit. Een blockchain vervoert dus steeds een gesloten doos van A naar B. Je zou kunnen zeggen dat een blockchain doof en blind is. Geld, goederen en diensten, ze kunnen allemaal worden vertaald in bits en bytes en als een (email) bericht ‘vervoerd’ worden van A naar B. Blockchain Organiseren gaat dus over het transporteren van bytes en bytes en deze kunnen allerlei soorten producten en diensten uit allerlei branches vertegenwoordigen. Een blockchain is dus industrie agnostisch.

Technologie legacy

Met betrekking tot de organisatie van vraag en aanbod van data hebben veel organisaties last van bepaalde keuzes uit het verleden die toen juist waren, maar verstrekkende gevolgen hebben in het heden. Aan het eind van de vorige eeuw was niet het antwoord op een vraag leidend bij automatisering, maar het automatiseren van eenvoudige interne processen. Vanuit deze beginpositie is er, zonder (voor de huidige context de) juiste fundamenten steeds verder gebouwd. De bekende en zogenaamde spaghetti-landschappen zijn het gevolg hiervan. Bedrijven en (vooral) overheden en uitvoeringsorganen schrijven jaarlijks tientallen tot soms wel honderden miljoenen euro’s af, aan mislukte IT-projecten.

De Belastingdienst moet bijvoorbeeld zeshonderd IT-systemen in de lucht houden om belasting te kunnen heffen. Voor de OV-chipkaart moeten negen IT-systemen naadloos samenwerken om een succesvolle betaling te kunnen doen. Door een vervlechting van grote hoeveelheden functies en interne interfaces, is een brei aan applicaties ontstaan die ook nog eens steeds vaker toegankelijk moeten zijn via internet. Data interoperability wordt niet gerealiseerd door samenwerking in de keten, een gezamenlijke ontologie, taxonomie en semantiek, maar door API’s, webservices en in het ergste en in de meeste gevallen door het overtikken van data in eigen systemen. Dit zijn nog vaak lokale ‘ambachtelijke’ applicaties zoals Word en Excel. Er is nog geen lopende band van gegevensverwerkers. Automatisering bevindt zich nog in het tijdperk van jagen en verzamelen en is soms ambachtelijk georganiseerd. Automatisering is zelden industrieel georganiseerd met een lopende band van gegevensverwerkers die data uit een gedeeld informatie- en transactiesysteem kunnen gebruiken voor interne processen.

Onderzoek naar hoge organisatiekosten

Door de specialisatie van taken en de natuurlijke beweging naar meer lokale efficiëntie, moeten steeds meer specialisten op wereldwijde schaal worden gecoördineerd. Door de digitale transformatie is traditioneel management in steeds meer gevallen niet langer de meest productieve manier om specialisten te coördineren en vraag en aanbod bij elkaar te brengen. Gedeelde informatie en transactienetwerken zorgen wel voor productiviteitsgroei. Een onderzoeksrapport van het in de VS gevestigde bedrijf ServiceNow (‘Today’s State of Work: the Productivity Drain’ april 2015), laat zien dat veel, vooral administratief en routinematig werk niet productief georganiseerd wordt. Dit komt onder andere door toenemende complexiteit en daarmee bureaucratie, slecht inzetten van IT en het niet goed afstemmen van specialisten. Enkele bevindingen uit het onderzoek zijn:

Managers zeggen dat ze gemiddeld twee dagen per week aan administratieve taken besteden als gevolg van interne transacties, ook wel interacties genoemd.
Negen op de tien managers zeggen dat hun productiviteit afhangt van het werk van andere afdelingen.
De meerderheid van de managers zegt dat interacties tijdrovend en vaak frustrerend zijn.
Acht van de tien bedrijven gebruiken voor interacties nog steeds ongestructureerde handmatige tools zoals e-mail, spreadsheets, word documenten, telefonische en persoonlijke gesprekken.
Vier op de vijf managers zeggen dat interacties aanzienlijke vertragingen veroorzaken in hun eigen werk.

Naar mijn mening verklaren deze resultaten de toename van organisatiekosten binnen bedrijven en daarmee de interesse in nieuwe organisatiemodellen en technologieën die de productiviteit kunnen verhogen. Blockchain Organiseren is daar een voorbeeld van. Door onvoldoende afstemming en het delen van data, stijgen binnen organisaties samenwerkkosten. Terwijl de organisatiekosten alsmaar toenemen, dalen door digitalisering de transactiekosten. Als organisatiekosten door complexiteit, bureaucratie, wantrouwen en fakework blijven stijgen en de transactiekosten door de digitale transformatie blijven dalen, zullen hiërarchieën (weer) markten worden.

Figuur 1: Hiërarchieën worden marketen als transactiekosten lager zijn dan organisatiekosten.

De rol van blockchain

Als gevolg van de nieuwe privacywet, toenemende druk op productiviteitsgroei en het tegengaan van datadiefstal, fakenews en door nieuwe technologieën zoals blockchain kan vraag en aanbod van data fundamenteel anders georganiseerd gaan worden, zowel binnen als tussen organisaties. Niet bezit van data wordt belangrijk, maar toegang tot. Het ‘uitvragen’ van een ander systeem kan als een transactie gezien worden, evenals het ontvangen van een antwoord. Deze transacties kunnen vervolgens op drie punten gevalideerd worden: ben je eigenaar van de data, verstuur je de data maar één keer en is het veilig gebeurd. Vervolgens kunnen deze gevalideerde transacties niet-muteerbaar opgeslagen worden op een blockchain.

Door deze ontwikkelingen is het aannemelijk dat data steeds meer georganiseerd gaan worden met losse mensen en middelen als eenheid van analyse en ontwerp en niet meer verzamelingen mensen en middelen zoals bedrijven en overheden. Het verbinden van mensen en middelen kun je zien als een transactie. Hierbij zijn mensen zelf eigenaar van hun e-portfolio, Elektronisch Patiënten Dossier, het Elektronisch Financieel Dossier of commerciedossier (in welke producten of diensten heb je interesse als consument of wat heb je gekocht). Hiermee krijgen ook thema’s als Big Data, Machine Learning, Artificial Intelligence een andere betekenis omdat deze veronderstellen dat (veel) data nog steeds bij centrale bedrijven en overheden aanwezig is terwijl dit ook gedecentraliseerd kan zijn bij mensen. En als mensen deze data vervolgens niet zomaar afstaan krijgen deze concepten ook een andere betekenis. Hierbij moet je denken aan data uit je lichaam, je huis en bijvoorbeeld je auto of met betrekking tot je werk, je aankopen, financiële zaken, gebruik van overheidsdiensten of vakantie.

Door vraag en aanbod van data anders te organiseren zal ook de aard van de meeste economieën veranderen. Veranderen van een economie met fabrieks-DNA, gecentraliseerde organisaties en niet transparante markten naar een rijke data-economie met ‘de mens’ als uitgangspunt. Er zullen nieuwe en slimme data-organisaties ontstaan die mensen in plaats van bedrijven en overheden faciliteren, slimme algoritmes ontwikkelen om het maximale uit hun data te halen, maar wel op een veilige, democratische en transparante manier.

Toepassingen

Naast het aanvragen van een hypotheek, verzekering of het verkopen van een huis zijn er vele voorbeelden te bedenken van (data) processen die op een blockchain kunnen, denk aan:

Identiteit toekennen en waarborgen, bijvoorbeeld voor banken en gemeenten
Inkoop van producten en diensten, zonder inkooporder, factuur of eigen boekhouding
Contracten opstellen, distribueren en veilig opslaan
Belasting: uitkeren van toeslagen en subsidies
Communicatie: organisatie communiceren met medewerkers en consumenten
Supplychain: tussen begin en eind vinden veel transacties en financieringen plaats
Blockchain for the Good: zonder tussenkomst corrupte regimes hulp bieden

Conclusie

Blockchaintechnologie zal weinig verandering teweegbrengen als we niet ook de manier van vraag en aanbod organiseren (van data) mee veranderen en ons richten op echte maatschappelijke problemen. Leiderschap speelt hierin een belangrijke rol. Blockchain Organiseren, en de principes waarop het gebaseerd is, heeft nog een lange weg te gaan voordat het voor organisaties vanzelfsprekend wordt. Veel mensen vinden het nog te abstract en te moeilijk, maar dat heeft meer te maken met de mate waarin ze geconditioneerd zijn dan met de complexiteit van het concept. We weigeren een eenvoudige wereld te accepteren omdat we nog niet weten wat we met het surplus moeten doen als we complexiteit wegorganiseren. Nieuw begint met oud loslaten. Blockchain Organiseren is eigenlijk heel eenvoudig, omdat het redeneert vanuit een beperkt aantal organisatieprincipes en bouwstenen. Wil je meer hierover weten? Sluit dan aan op de Weconomics Foundation en volg bijvoorbeeld een van de blockchain trainingen.

Voor meer informatie, zie:

Dit delen: